Róm er meðal vinsælustu ferðamannaborga Evrópu en aðeins hálfdrættingur á við París og London. Á sama tíma og Róm fær 9-10 milljónir gesta á venjulegu ári mega þau í París og London vænta þess að fá 19-20 milljónir gesta. En þrátt fyrir þennan mun á fjölda er engu líkara en kransæðastífla sé yfirvofandi þegar ferðamaðurinn olnbogar sig í gegnum hjarta Rómar að Trevi-brunninum, Pantheon, Spönsku tröppunum, Péturstorginu – og í áttina að Forum Romanum.
Þessa tilfinningu fær ferðamaður miklu síður í París og London. Meginástæðan er sú að ferðaþjónustan er vanþróuð í Róm, illa skipulögð og hugmyndasnauð. Hún er eiginlega fordekruð af því að varðveita einstakar heimsminjar – eitthvað sem allir vilja sjá einu sinni á lífsleiðinni.
En Rómverjum tekst ekki að dreifa ferðafólki nægilega vel um borgina, vekja athygli þess á áhugaverðum stöðum og byggingum utan sögulegu miðjunnar í bugðunni á Tíber að Palatínhæð og innan Páfagarðs. Af hverju að gera það? Er ekki best að halda engisprettunum aflokuðum, hleypa þeim ekki inn í hverfin okkar? Ferðafólkinu er hvort eð er skítsama um Róm nútímans, hvað nútímafólkið er að sýsla. Er það ekki?
Urbs aeterna, Roma invicta. Borgin eilífa og ósigrandi. Hvort tveggja auðvitað vafasamt eða jafnvel rangt. Róm féll og borgin er að deyja undan þunga sínum, mikilli bílaumferð, átroðningi og mengun. Gagnrýnir blaðamenn, rithöfundar og hugsuðir, eins og Rómverjinn Marco d’ Aramo hafa ritað greinar og bækur um hvernig Róm er að molna niður – ekki bara vegna oftroðnings túrista heldur miklu frekar vegna hrikalegrar óstjórnar og djúpstæðrar og yfirgripsmikillar spillingar. Rómverjum tekst ekki að snúa við blaðinu og hafa nú kosið yfir sig ríkisstjórn með rætur í fasisma.
Áður er einhverjum vinstrimönnum dettur í hug að berja sér á brjóst er rétt að benda á að þeir brugðust Róm líka, útvistuðu þjónustu í hendur einkaframtaksins og mafíunnar. Ekki tók mikið skárra við með Virginiu Raggi og kerfisbönum Fimm-stjörnu-hreyfingarinnar. Hún var borgarstjóri Rómar 2016 til 2021 og vandamálin hrönnuðust upp í bókstaflegri merkingu – því það flæddi upp úr ruslatunnunum.
Afköst í borgarkerfinu eru með fádæmum lítil. Ótrúlega mörgum þykir bara í lagi að mæta ekki í vinnuna eða að þeir mæta en koma sér ekki að verki – að stýra umferð, hreinsa rusl og þrífa. Nú er miðjumaðurinn Roberto Gualtieri orðinn borgarstjóri og eftir er að sjá hvort ástandið skáni eitthvað. Rómverjar og Ítalir allir eiga við risavaxin vandamál að eiga í orkukreppu og efnahagslægð.
Nú er sest í stól forsætisráðherra Rómverjinn Georgia Meloni, sem á ættir að rekja til Sardiniu og Sikileyjar. Hún gekk ung til liðs við nýfasista og hefur nú leitt til valda að nýju einn spilltasta stjórnmálamann síðari tíma sögu Ítalíu, Silvio Berlusconi, og annan lýðskrumara til: Matteo Salvini, sem dregur Evrópusamstarfið stórlega í efa og vill herða til muna innflytjendalöggjöf landsins. Samt verður að hafa í huga að Meloni hefði ekki komist til valda nema af því að hún þokaði sér inn á miðjuna, talaði af meira jafnvægi en áður um verkefnin framundan. Eftir á að koma í ljós hvort það verður öfgakonan eða miðjukonan sem stýrir ríkisstjórninni og hvort einhverjar umbætur verði gerðar á ítölsku stjórnkerfi.
Líklegast er að spilling verði áfram lamandi í Róm. Spillingin rænir borgina tekjum og möguleikunum á að bregðast við vandamálum. Það hefur dregið úr framleiðni og lífslíkur í borginni fara nú minnkandi í fyrsta skipti frá seinna stríði. Framkvæmdir taka óratíma eða er aldrei lokið, Og ofan á allri þessari borgaralegu vangetu liggur katólska kirkjan eins og mara.
Þó Páfagarður með Péturskirkjuna, söfnin og Sistínsku kapelluna dragi til sín milljónir gesta árlega þá verður samt að segja að þetta örsmáa fríríki mergsýgur Róm. Páfagarður nýtur þjónustu Rómar en greiðir ekki skatta, fær gríðarlegar tekjur af ferðafólki með aðgangseyri og sölu gistinátta í húsum í þess eigu en greiðir ekki sitt til samfélagsins sem þarf að kljást við kostnaðinn af túristunum.
Páfagarður býr jafnframt til vinnukúltúr sem eitrar út frá sér. Hann felur í sér að hver eigi að hugsa um sitt en snúa blinda auganu við því sem aðrir sýsla. Marco d´Aramo orðar það einhvern veginn svo að víðast annars staðar felist spillingin í athöfnum en á Ítalíu í athafnaleysi – að tryggja að ekki sé brugðist við. Eitt skýrasta merki um þetta er spillingin á húsnæðismálunum. Hús og jafnvel heilu hverfin eru reist án tilskilinna byggingaleyfa. Það fyrirkomulag kallast abusivismo.
Róm verður bráðum 2.800 ára gömul. Eins og svo oft áður í sögunni líður þessi glæsilega borg fyrir óstjórn og vangetu, örgustu spillingu um allt borgarkerfið. Þetta er samt einstök borg og íbúarnir vilja hvergi annars staðar vera. Og þrátt fyrir umferðarvandann, ruslið, lélegt almenningssamgöngukerfi, okurverð, vondan mat alltof víða í miðborginni, skort á nútímalegri nálgun í ferðaþjónustu, þá ættu allir að heimsækja Róm. Þetta er stórkostleg borg með mikilfenglega sögu, mikinn þokka og fegurð.
Sjálfur fór greinarhöfundur fyrst til Rómar fyrir 18 árum, svo aftur nú á dögunum, og naut þess í bæði skiptin að skoða eitthvað af því markverðasta sem borgin hefur upp á að bjóða. Um leið var hryggilegt að sjá hversu illa hefur tekist að mæta áskorunum fjöldatúrismans í þessari miklu borg. Breytingin frá 2004 er gífurleg. Nokkrir staðir eru bókstaflega troðnir. Eina fólkið sem túristinn sér eru túristar – og svo þjónarnir sem reyna að lokka þá til sætis. Íbúum í miðborginni fækkar ár frá ári. Árið 1971 bjuggu um 170 þúsund manns í miðborginni en nú aðeins um 80 þúsund. Þetta hefur áhrif á gestinn sem töltir um Róm. Með undirbúningi og útsjónarsemi er hægt að forðast mesta troðninginn, mæta snemma á frægustu staðina – eða bara fara annað. Það verður hver og einn að finna sína Róm.
Auðvitað vill fólk sjá Trevi-brunninn jafnvel þó að það hafi aldrei séð La Dolce Vita. Það bara veit að staðurinn er frægur á Instagram. Óskandi væri að sem flestir fengju a.m.k. einu sinni á ævinni tækifæri til að tölta í gegnum Forum Romanum og upp á Palatínhæð, skoða Colosseum, fara inn í Péturskirkjuna og dást að listrænu afreksverki Michelangelos í Sistínsku kapellunni og sjá allt góssið á listasafni Páfagarðs, að ógleymdri líklega merkustu uppistandandi byggingu borgarinnar, Pantheon.
Þau sem koma í annað sinn eða þriðja leita lengra út á jaðrana, gista kannski í Trastevere eða annars staðar. Eftir stendur að sjálf borgin, Róm, og ferðamálayfirvöld þar gætu gert miklu betur í að vísa ferðafólki á staði sem sannarlega eru þess virði að skoða. Um leið þarf að stórbæta samgöngukerfið. Troðnar lestir eru fráhrindandi og duga bara ekki.
Svo er það maturinn. Eitt helsta aðdráttarafl Ítalíu felst í matarmenningunni, frábærum mat og góðu víni. Í Róm eru miklar líkur á að ferðamanninum finnist hann svikinn – hann hafi borgað alltof mikið fyrir óspennandi mat. Góðviljaðir Rómverjar vara við þessu, benda manni á staði sem meiri líkur en minni eru á því að maturinn sé góður – eins og íbúarnir sjálfir vilja hafa hann. Þeir skammast sín fyrir ruslið sem selt er við fjölförnustu túristagöturnar, mat sem á ekki rætur í rómversku eldhúsi. Þetta er auðvitað vandamál víðar. Það kann auðvitað ekki góðri lukku að stýra að byggja upp ferðaþjónustu sem lýsa mætti með því sem stundum er kallað hit-and-run-túrismi, þegar að baki er fullvissa um að hver túristi komi aðeins einu sinni. Þá sé eins gott að plokka hann vel.
Ekki hvarflar að greinarhöfundi að hræða fólk frá Rómarferðum þó að bent sé á vandann sem þessi stórkostlega borg á við að glíma – og hefur átt lengi. Róm er söguríkasta borg heimsins, státar af fleiri áhugaverðum stöðum en nokkur önnur – og hún er grænni en flestar.
Það eru ekki margir ferðamenn í Róm miðað við París og London en vandinn er sá að þeir dreifast miklu síður. Meðal dvalartími ferðamanns í Róm er aðeins 2-3 dagar en í París og London 6-7 dagar. Það segir sína sögu.
Sannarlega er verk að vinna í Róm. Þar verður íbúarnir að sjá til þess að stjórnmálamenn og stofnanir skili sínu – líka katólska kirkjan og páfinn. Áfram verða fornminjar og minnisvarðar um glæsilega menningu og fortíð helsta aðdráttaraflið en það þarf líka að sýna nýju Róm, ávexti grósku dagsins og fjölmenningarinnar. Það ætlar greinarhöfndur bara að skoða í þriðju Rómarferðinni.
Allar leiðir liggja til Rómar.
