Breytingar á ytri aðstæðum verða oft þess valdandi að einstaklingar, fyrirtæki og samfélög þurfa að grípa til nýrra ráða til að tryggja tilveru sína og afkomu. Þannig hefur árásarstríð Pútíns í Úkraínu og viðleitni Rússa til að nýta sér efnahagslega og pólitísk stöðu sína sem framleiðanda jarðefnaeldsneytis orðið til að hraða umbótum í orkumálum á Vesturlöndum.
Unnið er hörðum höndum að því að þróa aðferðir til að spara orku og framleiða meira af hreinu eldsneyti. Fatih Birol, forstjóri Alþjóða orkumálastofnunarinnar – IEA, fjallar einmitt um þetta í aðsendri grein í Financial Times. Hann hefur í tíð sinni sem forstjóri IEA frá árinu 2015 aukið mjög samstarf vestrænna ríkja við Kína og Indland á sviði orkumála og leitt umbreytinguna yfir í sjálfbærari orkugjafa með kolefnishlutleysi að markmiði. Öll norrænu ríkin nema Ísland eiga aðild að IEA.
Fatih Birol er tyrkneskur hagfræðingur og orkumálasérfræðingur og komst fyrir tveimur árum á lista tímaritsins Time yfir 100 áhrifamestu manneskjur heims. Menn sperra eyrun þegar Fatih Birol ræðir um stöðu og framtíð orkumála.
Fyrir hálfu ári sýndi IEA fram á að stríðsrekstur Rússa í Úkraínu væri að umbreyta framtíð orkumála heimsins. Hámarki spurnar eftir jarðefnaeldsneyti yrði náð fyrr en búist hafði verið við – eða fyrir lok þessa áratugar. Umskiptin sem fælust í þessu væru söguleg. Um margra áratuga skeið hefði jarðefnaeldsneyti staðið undir um 80 prósentum af orkuþörf heimsins. Nú er það hreinorkuframleiðslan og beiting nýrrar tækni sem vex hröðum skrefum á móti samdrætti í nýtingu jarðefnaeldsneytis. Og nýjungarnar eru margar: sólarrafhlöður, vindmyllur, rafbílar, varmadælur. Pólitísk stefnumótun þjóðríkja og fjárfestingastefna stórfyrirtækja og banka hraða þróuninni.
„Það er öllum ljóst innan orkugeirans og meðal þeirra sem fjalla um loftslagsmál að þessi nýja tækniþróun er hröð en ég held að margt fólk átti sig ekki á hversu hröð hún er. Taka verður betur með í reikninginn hvað fylgir þessu, ekki síst í ljósi þess að orkukreppan hefur orðið til þess að mörg ríki og fyrirtæki þrýsta á um nýja fjárfestingu í stórfelldri jarðefnaeldsneytisöflun, sem þó gæti ekki hafist fyrr en undir lok áratugarins,” segir Fatih Birol, sem varar við því afturhvarfi:
„Stefna nokkurra ríkja og fyrirtækja um að ráðast í verkefni sem byggjast á stórfelldri nýtingu jarðefnaeldsneytis vinna ekki aðeins gegn markmiðum alls heimsins um kolefnishlutleysi heldur fela þau líka í sér mikla áhættu fyrir fjárfesta sem sækjast eftir sanngjörnum arði af þátttöku sinni.”
Hann bendir á sem dæmi að vöxtur í notkun sólarrafhlaðna geti með fyrirsjáanlegum hætti tryggt að markmiðið um kolefnishlutleysi árið 2050 náist. Þá sé raforka frá kjarnorkuverum að leysa af mengandi orkuframleiðslu víða um heim. Hraður vöxtur sé í sölu á búnaði til varmaskipta sem tryggi sjálfbæra og örugga húsahitun í Evrópu og víðar. Kína sé stærsti markaðurinn fyrir varmadælur og í Bandaríkjunum séu þær að ryðja burt gaskútunum til húshitunar.
Þá nefnir Birol stórvaxandi sölu á rafbílum. Árið 2020 hafi hutur rafbíla verið aðeins um 5 prósent en hafi verið orðinn 15 prósent 2022. Niðurgreiðslur af hálfu stjórnvalda hafi reynst mjög mikilvægar til að greiða götu rafbílanna og til viðbótar hafi komið að daglegur rekstrarkostnaður þeirra er almennt mun minni en á hefðbundnum bílum sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti. Ákvörðun olíuframleiðsluríkja um að draga úr framleiðslu á olíu til að halda uppi verðinu styrki enn frekar samkeppnisstöðu rafbílanna. Samkvæmt nýrri greiningu og spá IEA mun fyrirsjáanleg fjölgun rafbíla verða til þess að draga megi úr notkun á fimm milljónum tunna á olíu á dag árið 2030. Enn frekari hvatar af hálfu hins opinbera geti aukið þennan niðurskurð á olíunotkun. Nú gerir IEA ráð fyrir að hámarki nýtingar á jarðefnaeldsneyti í samgöngum nái hámarki árið 2025.
